BİRBİRİNE KÜS BEYİN HEMİSFERLERİ: YABANCI EL SENDROMU
Güncelleme tarihi: 5 Nis 2021
Yabancı el sendromu (YES), hastaların ellerinden birinin, kendi iradesi dışında ancak kendine ait “merkezi sinir sistemine” sahipmiş gibi hareket etmesine neden olan ilginç bir nörolojik sendromdur. Yani hastanın iki elinden biri, kontrolsüz olarak hareket eder; ancak bu hareket kasılma, tutma, fırlama gibi anlamsız hareketler değildir. Nesneleri toplama, vücuda dokunma ve hatta giyinme veya soyunma gibi normal hareketlerin tümü yabancı elin özellikleri olabilir. Ayırt edici özellik ise bu “düzenli” el hareketlerinin kişinin istemsiz, kompleks ve hedefe yönelik aktivitesi olarak ortaya çıkmasıdır. (2)
Kayıtlara geçen ilk vaka 1909 yılında Almanya’da bir kadın, gece uyurken sol eli tarafından boğulmaya çalışıldığını söyleyerek Nörolog Kurt Goldstein’a başvurmuş; etkilenmiş elinin kendisini öldürmeye çalıştığını ve şeytanlar tarafından yönetildiğini düşündüğünü belirtmiştir. Goldstein, dikkatli ve geniş araştırmalarına rağmen beyinle ilgili çalışmaların o yıllarda oldukça yeni olması ve daha önce görülmemiş bir vaka olması gibi nedenlerden dolayı bir sonuca ulaşamamıştır. 1972’de ise Brion ve Jedynak bu sorunu “Yabancı El Sendromu” olarak adlandırmıştır. (3)
Genellikle sol eli ya da dominant olmayan eli etkiler. Hastalık, çocuklarda da görülebileceği gibi daha sık olarak yetişkinlerde ortaya çıkar. Hastalarda kendi eline yabancılaşma, hareketlerini kontrol etmekte zorluk veya duyusal değişiklikler nedeniyle vücut farkındalığının azalması gibi durumlar görülmektedir. Hatta bazı hastaların elini vücudundan ayrı bir uzuv olarak düşündüğü ve eline ayrı bir isim koyduğu da görülmüştür.
Yabancı El Sendromu Tipleri
Yabancı el sendromu frontal ve kallozal olmak üzere iki tipte tanımlanmıştır. Frontal tip, hastanın dominant elinde ortaya çıkar ve nesneleri kavrama, dokunma ile ilişkilidir. Kallozal tip ise iki el arasında çatışma ile ilişkilidir.
Yabancı El Sendromu Neden Olur?
Literatürdeki YES olgularına baktığımızda, birçok nedenin varlığı dikkat çekmektedir. Bu nedenler arasında; beyindeki dejeneratif, vasküler ve neoplastik oluşumlar ilk sıradadır. (4) Ayrıca migren aurası ve epileptik nöbetler gibi paroksismal tablolarda da YES nadiren görülebilmektedir. (8,9) Sendromun en temel sebebi, elleri kontrol eden Birincil Motor Korteks ve Premotor Korteks denilen beyin hemisferleri (bölgeleri) arasında Corpus collosum isimli bir köprü vardır ve bu köprü sürekli, aktif olarak beyin bölgelerinin iletişimini sağlar. Beyin kürelerinden birinin kontrolü bize "gerçek bilinç algımızı" katarken, diğeri bilincimiz ve kontrolümüz dışında çalışmasını sürdürür. Hangi yarımküre sorunluysa, onun aksindeki elin kontrolü yitirir. (7)
Yabancı El Sendromu’nun Tanılanması Nasıl Olur?
Tanı konulması zor olabilir; çünkü yabancı el sendromu, tıp literatüründeki vaka raporlarına göre, gerçekten psikiyatrik bozukluklar ve davranışsal sorunlara bağlı olarak gelişebilen benzer şikâyetler, hastalar arasında yabancı el sendromundan çok daha yaygındır. Belirtilerin psikiyatrik mi yoksa nörolojik hasar kaynaklı mı olduğunun ayırt edilmesi zaman alıcı olabilir. Ayırıcı tanıda nörologlar tarafından diğer herhangi bir durumla karıştırmamak için dikkatli bir gözlem ve değerlendirme yapılması gereklidir. (11)
Yabancı El Sendromu’nun Tedavisi Nasıl Yapılır?
Yabancı el sendromunun ne yazık ki kesin bir tedavisi yoktur. Bilim insanları semptomları azaltmak için farmakolojik ve non-farmakolojik tedaviler üzerinde çalışmalar yapıyorlar. Yeni yapılan bazı araştırmalar, beynin iki yarısını cerrahi olarak düzgün bir şekilde birbiriyle iletişim kurar hale getirerek bu sorunu çözmeyi hedeflemektedir; ancak kesin bir başarıya ulaşılamamıştır. (2) Sendrom, ‘botulinum toksini’ (Botox) ve ‘nöromusküler bloke edici ajanlar’ gibi kas kontrol terapileri kullanılarak tedavi edilebilir veya yönetilebilir. (8) Ayna terapisi, bilişsel terapi teknikleri ve öğrenme görevi içeren davranışsal terapiler semptomları denetim altına almamızı sağlayabilir. Örneğin kişi müzikten hoşlanıyorsa (ki müzik, daha ziyade sağ beyin tarafından işlenir) ve bireyin sağ beyni kontrol dışındaysa, düzenli olarak kişiyi mutlu eden müzikler dinlenmesi, istemsiz çalışan sol kolun sakin kalmasını sağlayabilir. Bunların yanı sıra, görsel-uzamsal yönlendirme teknikleri de sendromu azaltmaya yardım edebilir.
Popüler Kültürde Yabancı El Sendromu
Bu ilginç sendrom, Hollywood’un gözünden kaçmamıştır. YES’i konu alan ilk film 1935 yılında çekilen “Mad Love”dır. Oliver Stone tarafından 1981’de çekilen, “The Hand” ile YES’i komedi unsuru olarak kullanan, “The Addams Family” ve Tom Shadyac'in yönetmenliğini üstlendiği "Liar Liar" diğer örnekler arasında gösterilebilir.
Edebiyat dünyasında ise Ray Bradbury tarafından kaleme alınan kısa hikaye; “Fever Dream” ve Clive Barker tarafından kaleme alınan “The Body Politic” eserleri göze çarpmaktadır. (7)
Televizyonda, “Angel” ve “The Simpsons”; video oyunlarında, “Metal Gear Solid” ilk akla gelen örneklerdir.
KAYNAKÇA
Biran, I., Giovannetti, T., Buxbaum, L., & Chatterjee, A. (2006). The alien hand syndrome: What makes the alien hand alien?. Cognitive Neuropsychology, 23(4), 563-582.
Bölükbaşı, F. H., Sarı, R., Tönge, M., Akdemir, G., & Elmacı, İ. (2016). İntrakranial Meningiomaya Bağlı Yabancı El Sendromu Olgusu.
Uzbay, T. (2017), Görünmeyen Beyin, İstanbul: Destek Yay., 3. bs.
Aboitiz F, Carrasco X, Schröter C et al: The alien hand syndrome: classification of forms reported and discussion of a new condition. Neurol Sci 24: 252–257, 2003.
Lopez JM, Nazabal ER, Magdalena LA , Facal SL: Posterior alien hand syndrome after a right thalamic İnfarct. J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry 73:447-449, 2002.
Raieli V, Eliseo G, Monforte E: The alien hand and migraine with aura: a case report. Cephalalgia 22: 692-694, 2002.
https://hipokampusakademi.com/bu-eller-kimin-yabanci-el-sendromu/
Litvan G, Agid I, Goetz C et al: Accuracy of the clinical diagnosis of corticobasal degeneration: a clinicopathologic study. Neurology 48:119–125, 2003.
Monza D, Ciano C, Scaioli V et al: Neurophysiological features in relation to clinical signs in clinically diagnosed corticobasal degeneration Neurol Sci 24:16–23, 2003.
Dickson DW, Bergeron C, Chin SS et al: Office of rare diseases neuropathologic criteria for corticobasal degeneration. Journal of Neuropathology and Experimental Neurology 61:935-946, 2002.
Giovannetti T, Buxbaum LJ, Biran I, Chatterjee A. Reduced endogenous control in alien hand syndrome: evidence from naturalistic action. Neuropsychologia. 43:75-88, 2005.