NEFESİN DEĞERİ: KOAH
KOAH NEDİR?
Kronik Obstrüktif (Tıkayıcı) Akciğer Hastalığının baş harflerinin birleşimiyle bildiğimiz KOAH, akciğerlerde bulunan ve bronş adı verilen hava keseciklerinin tıkanması sebebiyle solunum güçlüğü, öksürük, nefes darlığı, balgam çıkarma gibi şikayetlerle ortaya çıkan hayat boyu devam eden bir hastalıktır. Nefes alındığında akciğerlere dolan temiz hava bronşlar tarafından emilir fakat KOAH’da temiz havadaki oksijenin kan ile dokulara ulaşmasında kısıtlılık olur.
Sadece akciğerleri etkileyen solunum yolu problemi olarak görmemeliyiz. Kalp yetmezliğine, nefes alamama korkusuyla egzersiz yapmamaktan dolayı obeziteye, kas zayıflıklarına, kemik erimesine sebep olabilmektedir. Sonuç olarak egzersiz yapabilme kapasitesinin düşmesine dolayısıyla günlük aktivitelere katılımın kısıtlanmasına ve yaşam kalitesinin azalmasına sebep olur. Yaşlılarda ölüm oranını da arttıran önemli bir hastalıktır.
NEDEN OLUR?
En büyük risk faktörü sigara gibi tütün ürünlerinin tüketilmesidir. Bir dal sigara bir paket olur, bir paketse ömrünüze mal olur. Bu yüzden öncelikli olarak sigarayı bırakmayı gözünüzde büyütmeyin. Bu sayede hem kendinizi hem de sevdiklerinizi koruyacaksınız. Çünkü tütün ürünlerini tüketmeyen biri olsanız bile bulunduğunuz ortamda içilmesi ve bu ürünlerin dumanına maruz kamanız da yakalanma ihtimalinizi arttırır.
Kirli hava koşulları da büyük oranda etkilidir. İş yerlerinizdeki toz, duman ve kimyasal maddeler; evlerinizde kullanılan odun ve tezek gibi organik yakıtlara bağlı gelişen hava kirliliği de bronşlarda tıkanmaya neden olabilmekte ve akciğer kapasitenizi büyük oranda azaltarak KOAH’ a sebep olabilmektedir.
TANISI NASIL KONULUR?
Hem kesin tanı hem de düzeyini belirlemek için ‘’Spirometri’’ adı verilen Solunum Fonksiyon Testleri yapılır. Bu testle belirli bir zaman dilimi içerisinde ne kadar nefes aldığınız ve bu nefesin ne kadarını çıkarabildiğiniz sayısal olarak değerlendirilmektedir. Akciğer kapasitesi ve varsa hastalığın evresi hakkında kolayca bilgi sahibi olunmasını sağlayan bu testi, özellikle 40 yaş üzerindeyseniz ve sigara kullanıyorsanız yılda en az bir kez yaptırmalısınız.
HANGİ EVRESİ ?
Belirtilerin şiddetine ve nefes darlığına göre hafif, orta, ağır ve çok ağır olmak üzere 4 farklı evreye ayrılır:
HAFİF KOAH: Hastalığın başlangıç evresi olarak bilinir. Belirtilerin hafif olduğu bu evrede hızlı yürüme, merdiven çıkma ya da ağır iş yapma sırasında nefes darlığı yaşanabilir. Tanı koymak belirtilerin hafif olması nedeniyle zordur.
ORTA KOAH: Gece uykusunu bölmeyen ancak basit günlük işler sırasında nefes darlığı gelişmesine neden olan evredir. Balgam ve öksürük şiddeti artmaktadır. Kişilerin akciğer enfeksiyonu ya da soğuk algınlığı geçirmesi durumunda iyileşmek uzun sürer.
ORTA KOAH: Gece uykusunu bölmeyen ancak basit günlük işler sırasında nefes darlığı gelişmesine neden olan evredir. Balgam ve öksürük şiddeti artmaktadır. Kişilerin akciğer enfeksiyonu ya da soğuk algınlığı geçirmesi durumunda iyileşmek uzun sürer.
AĞIR KOAH: Nefes darlığı şikayetinin gece uykusunu dahi böldüğü, solunum sıkıntısına bağlı halsizliğin geliştiği ve günlük işlerin yapılmasını engellediği evredir.
ÇOK AĞIR KOAH: Nefes almak son derece güçleşir. Kişi ev içerisinde dahi yürümekte zorlanır ve dokulara yeterli oksijenin iletilememesi nedeniyle çeşitli organlarda rahatsızlıklar meydana gelir. Kalp yetmezliği gelişebilir. Hasta hayatını oksijen desteği olmadan sürdüremeyecek hale gelebilir.
FİZYOTERAPİST GÖZÜYLE DEĞERLENDİRME:
İlk olarak detaylı öykü almalı (kullanılan ilaçlar, sigara kullanımı, yaş, kilo, aile öyküsü, mesleği gibi); semptomları sorgulamalı, fizik muayene (gözle ve palpasyonla değerlendirme); tanısal testler (akciğer grafisi, EKG, rutin kan gazı analizi, solunum fonksiyon testi gibi) incelenmelidir. Bunlar ek bir hastalık varlığının belirlenmesi ve kontraendike durumların belirlenmesi için önemlidir.
Kas kuvvet değerlendirmesi, eklem hareket açıklıkları değerlendirmesi, düşme riski değerlendirilmesi yapılır. Sonrasında egzersiz kapasitesi, yürüme bandı veya bisiklet ergometresi kullanılarak yapılan kardiyopulmoner egzersiz testi, 6dk yürüme testi, artan hızda mekanik yürüme testi kullanılarak değerlendirilebilir. Günlük yaşamdaki aktivite düzeyi, psikososyal durumu, beslenmesi ve yaşam kalitesi de çeşitli ölçeklerle değerlendirilir.
COPD Assessment Test” (CAT), KOAH’da sağlık durumundaki bozulmayı ölçen en çok tercih edilen ve kolaylıkla uygulayabileceğiniz bir ankettir. Bunlar da kişiye özel egzersiz programı oluşturulabilmesi için önemlidir.
KOAH’DA FİZYOTERAPİ YÖNTEMLERİ:
Birincil hedef korumaktır. Bunun için öncelikle kullanıyorsa sigara vb. tütün ürünlerini bırakmak önerilir. Düzenli beslenme ve egzersiz programları ile sağlığını koruması gerektiği öğretilir.
SOLUNUM EGZERSİZİ: Diyafram kullanılarak nefes alıp vermek doğru solunum için çok önemlidir. Peki nasıl yapmalısınız? Bir elinizi göğsünüzün üstüne diğer eliniz karın kısmınıza yerleştirin. Burundan nefes alırken karnınızdaki eliniz yükselmelidir, göğsünüzdeki elinizin altında fazla hareket olmamalıdır.
Dudaklarınızı büzerek nefes vermeli ve bu sırada karnınızdaki eliniz içe doğru çökmeli, göğsünüzdeki eliniz aynı kalmalıdır. Bu sayede solunum kaslarınızın doğru çalıştırır, akciğer kapasitenizi koruyabilirsiniz.
AEROBİK EGZERSİZ: Açık havada serbest yürüyüş yapılabilir. Yürüyüş bandı, ev bisikleti yada akülü bisikletle de yapılabilir. Yaşlılarda akülü bisikletle yada ev bisikletleriyle yapılması düşme riskinin daha az olması nedeniyle daha çok tercih edilir. Günde 30 dakika haftada beş gün, toplam 150 dakika olacak şekilde; orta yoğunlukta yapılabilir. Bu süre ortalamadır, kişiye özel değiştirilebilir ve bunun için fizyoterapiste danışılması doğru olur.
GÜÇLENDİRME EGZERSİZLERİ: Serbest ağırlıklar, dirençli egzersiz bantları, merdiven çıkma ya da büyük kas gruplarını(omuz, kol, göğüs, karın, sırt, kalça ve bacak kasları) çalıştıran germe egzersizleri ile yapılır. Haftada iki ya da üç gün, bir gün istirahat boşluğu olacak şekilde uygulanmalıdır. Yaşlılarda düşük ağırlık çok tekrar olacak şekilde dayanıklılığa yönelik çalışmak daha iyi olur.
GERME EGZERSİZLERİ: Esnekliği arttırır. Günlük olarak uygulanabilir, omuz, üst kol, baldır ve bacak kaslarını içerecek şekilde yapılabilir.
GEVŞEME EGZERSİZLERİ: Çeşitli tekniklerle rahat pozisyonda uzanan veya oturan bir hastaya önce çeşitli kas gruplarında kasılma hissi, daha sonra gevşeme hissi öğretilir.(Jacobson’un kas gevşe tekniği gibi). Böylelikle nefes darlığı kaynaklı gerginlik yerini rahatlamaya bırakır. Gevşeme pozisyonlarında yatma şekilleri gösterilebilir. Özellikle nefes darlığı probleminde prone pozisyonunu adı verilen yüzüstü yatar pozisyonda ayakların yükseltildiği tarzda fizyoterapistlerin kontrolünde verilebilir.
Hastaların ve ailelerinin eğitimi düzenli egzersize devamlılık ve bilinçlilik açısından önem vermemiz gereken bir diğer başlıktır.
ENERJİ KORUMA TEKNİKLERİ: Orta ile ağır evredeki hastalar için bir günü planlama ve dinlenerek hareket etme günlük aktivitelerini yapabilmede düzelmeye yardımcı olur.
Örneğin hastalar sofrayı toplamalı, 15dk dinlenmeli sonra bulaşıkları yerleştirmeli. Markete giderken hızlı, hiç durmadan gidip aylık alışveriş yapmak yerine dinlenerek gitmeli ve o an ihtiyacı olan malzemeleri alarak dönmelidir veya o gün markete gittiyse ev temizliğini aynı gün değil ertesi gün yapmalı şeklinde öneriler verebiliriz.
KOAH ve COVİD-19:
COVID-19’a bağlı gelişen zatürrenin birçok belirtisi ve bulgusu KOAH şikayetleri ile karışabilmektedir. Ağır zatürre durumunda, ciddi hasar gören akciğer, kanı yeterince temizleyemez ve dokulara gerekli olan oksijeni sağlayamayabilir.
KOAH’da da yeterli oksijen sağlanamama durumu olduğu için benzerdir. Ayrıca COVİD-19 virüsü KOAH hastasının akciğer fonksiyonunu ciddi şekilde bozabilir ve yaşları, ek hastalık öyküleri, akciğerlerinin zayıf olması sebebiyle de COVİD-19 salgın sürecinde en yüksek riski KOAH hastaları taşımaktadır ve hastalık daha ciddi seyretmektedir.
Özellikle sigara içen ve KOAH hastalığına sahip kişilerin COVID-19 komplikasyonları geliştirme ve ölüm riski diğer hastalara göre daha yüksektir. Bu nedenle, pandemi sürecinde KOAH hastaları daha dikkatli olmalıdır.
Nefes alabilmenin, temiz havanın kıymetini daha çok fark ettiğimiz bu pandemi döneminde sizlerde düzenli egzersiz yaparak, sağlıklı beslenerek, uyku düzeninize dikkat ederek ve stresten uzak kalarak sağlığınızı koruyun. Çünkü sağlığın olmadığı bir yaşam, susuz bir nehir gibidir.
Sağlıktan değerli hiçbir şey olmadığını kaybetmeden fark edin, her nefesinize şükredin.
KAYNAKÇA:
Ekren Korkmaz P, Gürgün A.; KOAH’da Pulmoner Rehabilitasyon: Kime, Ne Zaman, Nasıl?; Güncel Göğüs Hastalıkları Serisi 2013; 1 (1) : 124-135.
Başyiğit İ.; KOAH PATOGENEZİ VE FİZYOPATOLOJİSİ ; TTD Toraks Cerrahisi Bülten; syf.:114-118.
Karaçay Yeşiloğlu E., Ergün P. ; KOAH Tanılı Yaşlı Hastalarda Pulmoner Rehabilitasyon ; Bölüm 18 ; syf.:185-195.
Çil A., Olgun N.; KOAH (KRONİK OBSTRÜKTİF AKCİĞER HASTALIĞI)’IN PULMONER REHABİLİTASYON İLE YÖNETİMİ; Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 21(1) : 103-113, 2005.